تاریخ : جمعه, 10 فروردین , 1403 20 رمضان 1445 Friday, 29 March , 2024

اخبار داغ

نحوه دریافت مالیات از حساب‌های بانکی افزایش نرخ بهره بانکی به 30 درصد یعنی مقابله با بورس کاهش نرخ رشد نقدینگی در پایان سال ۱۴۰۲ هم افزایی و هم اندیشی بانک توسعه تعاون و سازمان تعاون روستایی در نخستین روز کاری سال جدید آمادگی کامل بانک سپه برای تحقق شعار «جهش تولید با مشارکت مردم» انتخاب «کالانو» و «باجت» بانک تجارت به‌عنوان نوآوری برتر ایرانی اعلام نرخ حق‌الوکاله بانک پارسیان در سال 1403 انعقاد تفاهم نامه میان بانک توسعه تعاون و موسسه آرمان مهر رضوی تامین مالی واحدهای مسکونی نیروهای مسلح به سرعت انجام می‌شود فروش «اوراق ودیعه بانک مرکزی» یک ماهه با نرخ 27.5درصد در بانک پاسارگاد افتخار آفرینی شرکت تعاونی نوآوران لوتوس پیروزی در هشتمین جشنواره نوآوری برتر ایرانی تلاش داریم «سمات» را به مزیت مهم بخش تعاون تبدیل کنیم اعلام اسامی شعبه‌های کشیک بانک پاسارگاد در تعطیلات نوروز سال 1403 اخذ کارمزد ارسال پیامک بانکی از مشتریان نرخ حق الوکاله موسسه اعتباری ملل در سال 1403 فعالیت شعب کشیک بانک توسعه تعاون در روزهای دوم و چهارم نوروز خدمات جدید سامانه متابانک اعطای تندیس پرچم‌دار اقتصاد به سرآمدان اقتصادی کشور انتشار اولین اوراق صکوک نوآوری، گام بلند بانک پارسیان در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان عملکرد موفق بانک توسعه تعاون در سال سخت شبکه بانکی سومین پویش همدلانه «سفره مهربانی» برگزار می‌شود

5

از صندوق پست تا هشتی خانه

  • کد خبر : 3648
  • 18 مهر 1400 - 14:37
از صندوق پست تا هشتی خانه
پست و نامه در تاریخ ایران یادآور آن واژه‌ آهنگین چاپار است، پرسه در جزئیات اندیشگی نامه‌نگاری در تاریخ ایران به قلم چهره‌های بزرگ فرهنگی و تاریخ، از حسن تقی‌زاده و مهدی آذریزدی تا ایرج افشار و همایون صنعتی‌زاده بهانه‌ کوچکی‌ است برای پاسداشت هفدهم مهر، روز جهانی پست.

به گزارش سرویس فناوری افق سرمایه؛ دولت‌آبادی عزیزم چندی پیش خواستید با تلفن با من صحبت بدارید. گوش من سنگین شده‌ است و در تلفن صدا را درست نمی‌شنوم. زنم اسم شما را برایم گفت ولی درست دستگیرم نشد که چه مطلبی به او گفتید. همین‌قدر که دیدم در فکر ارادتمندتان هستید به‌راستی خوشحال شدم. چرا برایم کاغذ مفصل نمی‌نویسید. چرا خودداری می‌کنید. اگر به دوستی و به حرف‌های من اعتقاد دارید باید تشریفات را به کنار بیندازید و قدری بیشتر با من درددل بکنید. امیدوارم وضع و روزگارتان روبه‌راه باشد و دردسر و عذاب رزق و روزی نداشته‌ باشید.»

آنچه خواندید نامه‌ای بود به قلم نویسنده‌ای که او را گاهی پدر داستان‌نویسی نوین ایران لقب می‌دهند، محمدعلی جمالزاده، نامه‌ای خطاب به نویسنده‌ جوان آن روزگار، محمود دولت‌آبادی، نامه‌ای که در شماره‌ هفتاد و شش نشریه‌ بخارا، و در سال هزار و سیصد و هشتاد و نه هجری خورشیدی منتشر شده‌ است و نکته‌ نعزی در دل خود دارد و آن اینکه در گذشته‌ای نه چندان دور، آدمیان و مخصوصا اهل قلم، فرهنگیان چقدر نامه‌ نوشتن را دوست می‌داشتند، چقدر می‌ستودند و گاهی برای اینکه اهمیت نامه نوشتن و نامه خواندن را در مراودات دوستانه و فرهنگی بیشتر بنمایانند، مثلا می‌گفتند من گوشم سنگین است، تلفنی حرف نزنیم بهتر است، و چنانچه دیدید جمالزاده حتی تاکید دارد که نامه یک محمل خوبی برای درددل است، چیزی که امروز شاید درکش در مخیله‌ آدم‌های عصر ارتباطات تصویری نگنجد. در هر حال پرسه در جزئیات اندیشگی این نامه و نامه‌های مشابه دیگر به قلم چهره‌های بزرگ فرهنگی و تاریخ، از حسن تقی‌زاده تا مهدی آذریزدی، که در این گفتار محقق خواهد شد، بهانه‌ کوچکی‌ است برای پاسداشت هفدهم مهر، روز جهانی پست.

از چاپار تا پست

پست و نامه در تاریخ ایران یادآور آن واژه‌ آهنگین چاپار است، کلمه‌ای ترکی که از ریشه‌ چاپماق می‌آید به معنای چهارنعل رفتن با اسب که کنایتی‌ است به کوشش پیک‌های نامه‌بر تا مرسوله را علیرغم امکانات حمل و نقل محقر گذشته‌ها، که اسب بود و استر و الاغ و قاطر و بعضا اشتر، به موقع به دست کسی که چشم‌به‌راه است برسانند؛ این چاپارها در واقع از قرن هفتم و با قدرت گرفتن حاکمیت‌های با ریشه و اصالت ترکی، عنوان اصلی پیک دولتی‌ای شدند که پیش از این برید نام داشت.

چاپارها در یک شبانه‌روز، باید سی فرسخ راه می‌رفتند و در اولین چاپارخانه، کار را به چاپار تازه‌نفس دیگری تحویل می‌دادند و ادامه‌ ماموریت مثل یک دومینو. این چاپارها گاهی اونیفرم هم می‌پوشیدند، جزئیات این اونیفرم‌ها را که گاه شالی بنفش بر کمر بود در روزگار صفویه، و گاه نیم‌تنه‌ آبی‌رنگ و کلاه پوستی بود در دوره‌ قاجاریه، فریدون عبدلی فرد در مدخل مبسوط چاپار که در دانشنامه‌ ایران و اسلام منتشر شده‌است، تشریح می‌کند.

اما بعدها و در دروه‌ پسامشروطه، اصلاح‌گرایانی همچون امین‌الدوله، آن ساختار کهن و فرسایشی چاپار و نامه‌رسانی را با تاسیس رسمی اداره‌ پست به سبک جدید و ریاست بر آن برای بهبود عملکرد، همنوا با تحولات نهادی و اداری دیگر در ایران در حال گذر، تغییر دادند و سرفصل تازه‌ای در پست و نامه‌رسانی در تاریخ ایران جدید گشودند، کوششی که از زمان صدارت امیرکبیر شروع شده‌ بود و با ورود مشاوران خارجی شتاب بیشتری به خود گرفت و اداره‌ پست را کم‌کم به چیزی تبدیل کرد که امروز می‌شناسیم دستگاهی عریض و طویل که هرچند امروزه بیشتر، نه نامه و آن درددل‌های مد نظر جمالزاده‌ها را، که مرسولات و بسته‌ها را از این شهر به آن شهر می‌برند اما همچنان صبغه‌ای عاطفی دارد و مخصوصا در روزهای پاندمی کرونا به یکی از پرکارترین و محبوب‌ترین نهادها در جهان بدل شده‌ است.

نامه را در هشتی خانه می‌انداخت

اشاره شد که جمالزاده سنگینی گوشش را بهانه کرده‌ بود تا ارج و قرب نامه را بالا ببرد گاهی آدم‌هایی هم در تاریخ فرهنگی بوده‌اند که نه به خاطر سنگینی گوش یا زندگی در دو سرزمین و دو قاره و دو شهر مجزا، به هم نامه می‌نوشته‌اند بلکه اساسا آدم‌هایی با شخصیت‌های کتبی‌ بوده‌اند و از این رو حتی اگر در یک شهر زندگی می‌کردند اما به جای دیدار و ملاقات با یکدیگر، باز هم با نامه با هم به گفت‌و‌گو می‌نشستند و از این رهیافت ارتباطی لذت می‌بردند و گواهش تداوم چندین ساله‌ این قبیل نامه‌نگاری‌ها و نمونه‌اش روایتی از نامه‌نگاری با نویسنده‌ بچه‌های خوب، مهدی آذر یزدی به قلم یدالله جلالی پنداری که در جُنگ بزرگداشت مهدی آذریزدی در سال هزار و سیصد و هشتاد و پنج منتشر شده‌ است:

«شخصیت کتبی او مرا برانگیخته‌ بود تا برایش نامه بنویسم. نامه‌ای می‌رفت و هفته‌ بعد جوابی می‌آمد. از صندوق به صندوق. هر دو در اداره‌ پست صندوق پستی داشتیم اما گاهی نیز آذر بزرگواری می‌کرد و همچنان که از کوچه‌ ما می‌گذشت، نامه را در هشتی خانه می‌انداخت. با اینکه هر دو در مرکز شهر ساکن بودیم، اما به جای دیدار و صحبت‌های تلفنی، این نوشتن‌ها ادامه پیدا کرد و جالب است که آذریزدی خود در یکی از این نامه‌ها بر وجه عجیب و غریب اصرار بر این نامه‌نگاری به جای دیدار تصریح می‌دارد و چنین می‌نویسد: «این نامه‌نویسی ما هم گویا یک چیز عجیب و غریبی است، زیرا هر دو در یک شهر هستیم و گرچه فاصله‌ مکانی حالا قدری بیشتر شده، ولی البته «بعد منزل نبود در سفر روحانی» با وجود این، گمان نمی‌کنم چنین وضعی نمونه‌های متعددی داشته‌ باشد. تلفن منزل جدید شما را هم نمی‌دانم؛ گرچه وقتی هم که می‌دانستم زنگ نمی‌زدم.»

نامه‌نگاری یا تاریخ‌نگاری

اما نکته‌ جالب و تاثیر تاریخی غیرمستقیم این نامه‌نگاری‌ها به جای دیدار و تماس تلفنی آن است که آذریزدی و جلالی پنداری ناخودآگاه در قالب این نامه نوشتن‌ها به نوعی تاریخ‌نگاری و سندسازی مشغول شده‌اند و از این رهگذر حالا انبوهی از نامه‌های بعضا درددل‌وار نویسنده‌ای همچون آذر یزدی را در اختیار داریم که می‌تواند ماده‌ خام پژوهشی مبسوط باشد درباره‌ وضع و حال زندگی نویسندگان مستقل و مهجوری همچون او؛ این وجه سندگونه و صبغه‌ی تاریخ‌نگارانه را در نامه‌های زیادی از اهل قلم می‌توان جستجو کرد که گاه بهترین اسناد در بازتعریف محافل ادبی در تاریخ معاصرند مثلا این نامه را از محمود کیانوش خطاب به احمدرضا احمدی بخوانید که در دل خود گویای مناسباتی‌ است میان اهل فرهنگ وقتی پای نواندیشی در سرایش شعر در میان بوده‌ است:

«سلام. حالت چطور است؟ خانه کارش تمام شد و در آن ساکن شدی؟ کار و بار چطور است؟ غوغایی را که در مجله‌ سخن انگیخته‌ بودی، بی‌آنکه بخواهی انگیخته‌ باشی، دنبال کردم. کار تو به قول نیما آب در لانه‌ مورچگان انداختن است و تماشا کردن. اما این آدم‌ها که به بهانه‌ شعر تو به هم افتاده‌ بودند، هیچ دخلی به مورچه ندارد، بیچاره مورچه. اینها پنبه‌ بی‌مایگی‌های خودشان را روی آب می‌اندازند. و حقیقت اینکه من به جای اینکه خنده‌ام بگیرد، شدیدا متاسف می‌شوم آخر کی می‌خواهد در دیار ما نقد ادبی به معنای خودش پیدا شود…»

گاهی هم نامه‌ها گویای احوال درونی نویسندگان‌اند در دوره‌های مختلف زندگی‌شان مثلا اگر آن کتاب وزین «یکصد و ده نامه از دو سیمین» که مجموعه‌ مکاتبات سیمین دانشور و سیمین بهبهانی‌ است با منصور اوجی، منتشر نمی‌شد و پیش از آن آن نامه‌ها به دست آن دو سیمین قلمی نمی‌شد ما نمی‌دانستیم که نویسنده‌ شورآفرین و مادروشی همچون سیمین دانشور در مقطعی از زندگی خود دچار افسردگی و اندوه بوده‌ است او در بخشی از نامه‌ای که به منصور اوجی نوشته به این اندوه اشاره می‌کند و می‌نویسد:

«می‌توانست نامگذاری دبیرستان دخترانه‌ ثریا به اسم من خوشحالم کند اما متاسفانه اوضاع و احوال مرا به روزی انداخته که انگار دیگر هیچ چیز خوشحالم نمی‌کند مگر اینکه مملکت ما آباد شود.» در کنار این داده‌ تاریخی درباره‌ روحیات سیمین دانشور، وجود نامه‌‌ای از سیمین بهبهانی روحیه‌ او را نیز برای مخاطب بازنمایی می‌کند مثلا در نامه‌ زیر: «با این همه می‌گویم که زندگی به دلیل همه‌ کشاکش‌های آن شیرین است، یک سلام، یک خنده‌ راستین، یک تماشای بی‌دغدغه اگرچه در قبرستان ظهیرالدوله باشد، یک خوشحالی از اینکه هستی، و مثل تو چند تا بیشتر نیستند و مردم دوستت دارند، یک لحظه یاد اینکه هزار کیلومتر آن طرف تر در تهران کسی هست که در ساعات پس از نیمه‌شب، در نگرانی‌ها شریکت باشد، زندگی را شیرین و دوست‌داشتنی می‌کند.»

آداب نامه نوشتن

اما نکته‌ بدیع دیگر که در همین کتاب می‌توان سراغ گرفت اشاره‌ منصور اوجی، به آداب نامه‌نویسی ا‌ست که از سوی سیمین دانشور با درایت و دقت رعایت می‌شده و سیمین بهبهانی یک جور دیگر؛ این مقایسه می‌تواند در شناخت شخصیت و روحیات این دو نویسنده و شاعر به کار آید: «خانم دانشور معمولا نامه‌ها را بر کاغذهای آچهار می‌نوشت، در سطوری منظم، با خطوطی ریز و بدون خط‌خوردگی، تاریخ را هم همیشه در بالای صفحه می‌گذاشت و نامه‌ها را پس از نوشتن پست می‌کرد.»

درباره‌ سیمین بهبهانی اما تصریح شده‌ است که بر روی انواع و اقسام کاغذها نامه می‌نوشته‌ است، کاغذهایی به قطع آچهار و معمولی، کاغذهای شیک و الوان، کاغذهای گل و بوته‌دار، کاغذهایی به قطع یک کف دست، و کاغذهایی به طول نیم‌متر آن هم با خطی درشت و نامنظم، و گاهی با خط‌خوردگی و گاهی تاریخ را در بالای نامه‌ها می‌گذاشت و گاهی در پایین نامه‌ها، و گاهی هم اصلا تاریخی برای نامه‌ها نمی‌گذاشت. اوجی تصریح می‌دارد که: «همین امر مرا مجبور می‌کرد تا تاریخ نامه‌ها را بر اساس تاریخی که بر تمبر نامه‌ها خورده‌بود، مشخص کنم. گاهی نامه‌ای را نوشته و فراموش کرده‌بود پست کند بعد نامه‌ی دیگری نوشته و هر دو نامه را با توضیح در یک پاکت گذاشته و فرستاده‌ بود.»

و به این ترتیب است که اهمیت تمبر و آن مناسبات سنتی نامه‌نگاری در ثبت تاریخ کرونولوژیک خود را بیشتر می‌نمایاند.

از حلوای یزدی تا کارت تبریک عید

اما این را هم باید گفت که پست از گذشته‌های دور فقط نامه‌ها را جا به جا نمی‌کرد بلکه مثلا مجلدات کتاب‌ها، و گاهی حتی حلوای یزدی را هم از جایی به جای دیگر می‌برد چنانچه در نامه‌های همایون صنعتی‌زاده به ایرج افشار که آن هم مفصلا، در یکی از شماره‌های مجله‌ بخارا منتشر شده‌ است، هر دو را می‌توان سراغ گرفت.

و البته گاهی هم نامه‌ها بشارت دیدار بوده‌ است در آینده‌ای نزدیک، چنانچه در این نامه‌ سید حسن تقی‌زاده خطاب به سید جلال‌الدین طهرانی، ردپای آن را می‌توان گرفت: «مرقومه‌ شریفه مبنی بر تبریک عید نوروز که به آدرس سابق اینجانب در برلن ارسال فرموده‌ بودید و از آنجا برای من فرستاده‌اند، امروز در لندن عز وصول بخشیده و موجب تشکر قلبی شد. انشاالله سال نو بر جنابعالی نیز مبارک است. از اینکه قصد مسافرت به لندن دارید خوشوقت شدم. فعلا بنده آدرس ثابتی در این‌جا ندارم و تغییر می‌کند لکن اگر اینجا تشریف آوردید ممکن است از سفارت ایران تحقیق بفرمایید آنها مستحضر خواهند بود.»

و حسن ختام این گفتار هم خوب است اشاره‌ای باشد به سنت کارت تبریک پست کردن و حس و حال نویسنده‌ معاصر شیفته‌ نامه و کلمه، پرویز دوایی که در نامه‌هایش دوستی و ادبیات و عشق و شعر و امید و طنز همه در کنار هم موچ می‌زند مثلا این مطلع شیرین یکی از نامه‌های او را  خطاب به رفیقش، جمال امید، که در یکی از کتاب‌هایش، «روزی تو خواهی آمد»، نیز به طبع رسیده‌است، بخوانید:

«عزیز مهربانم، یار دیرین (شعر شد!) نشسته‌ بودیم در این صبح جمعه‌ای چهاردهم اسفند هوای خوش آفتابی در این قهوه‌خانه‌ی قنبر ببخشید کتابخانه شهر … نشسته‌بودین و داشتیم چند تا کارت تبریک عید می‌نوشتیم برای سه چهارتایی از دوستان مقیم خوارج و چندتایی در ایران، از جمله شما که همگی از قضا نام و فامیل‌های خوش و خرمی دارند، دارید (حالا کاری به احوال خصوصی‌شان) نداریم) و ما در نوشتن این نام‌ها بر پشت پاکت باز برخوردیم به این نکته که چه خوش و مطبوع است برای خواننده و مخاطب که نام آدمیزاده یادآور چیزهای خوب و خوش و مثبت باشد، نوروز و گل و گلستان و امید، برخلاف بعضی از نام فامیل های دیگر ( و بلانسبت دیگران)، این فرد حاضر، که سر ضرب یادآور انواع داروجات و فضای درد و بیماری و دواخانه و بیمارستان و پانسمان و بخیه و غیره است و آخر سر هم دسته چک بیرون کشیدن و چند فقره عدد هشت رقمی نوشتن و امضا کردن…»

انتهای پیام/

لینک کوتاه : https://ofoghsarmaye.ir/?p=3648

ثبت دیدگاه

مجموع دیدگاهها : 0
قوانین ارسال دیدگاه
  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.

بایگانی شمسی